کمپلکس

یکی از ویژگی های عناصر واسطه تشکیل ترکیب های کمپلکس است. یک ترکیب کمپلکس هنگامی تشکیل می شود که یک اتم فلز واسطه را تعدادی معینی یون (که معمولا آنیون هستند) یا مولکول احاطه کنند.

 در زیر فیلم آزمایش کمپلکس های نیکل را می بینید. برای دیدن بقیه توضیحات به ادامه مطالب بروید.

 این یون ها یا مولکول ها که در اطراف فلز مرکزی قرار دارد، لیگاند می نامند. لیگاند چه به صورت یونی (Cl-) و چه به صورت خنثی (NH3) با فلز واسطه پیوند داتیو میدهد.

لیگاند ها رنگ کمپلکس را هم تعیین می کنند. علت آن هم شکافتگی اوربیتال هاست. مثلا کمپلکس Ti(H2O)63+ اتم مرکزی آرایش 3d1 دارد. این کمپلکس نور قرمز را جذب می کند و بقیه طول موج های سفید را از خود عبور می دهد. این کمپلکس بنفش رنگ است.برای یون گازی Ti3+ اوربیتال های 3d همترازی پنجگانه دارد. در نتیجه تک الکترون d می تواند هر یک از این اوربیتال ها را به طور یکسان اشغال کند. اما در یون آن پوشیده Ti3+ که مولکول های آب در رئوس هشت وجهی قرار گرفته اندوضع فرق می کند و اوربیتال های 3d همترازی پنجگانه خود را از دست میدهد و بین آن ها شکافتگی بوجود می آید.

فضای اطراف اتم مرکزی که توسط لیگاند ها احاطه می شود، فضای کوئوردینانسیون آن فلز می نامند. تعداد لیگاند هایی که در این فضا قرار می گیرد، عدد کوئوردینانسیون آن فلز است. برای یک یون معین ممکن است این عدد فرق کند:

[Ni(CN)4]2- (=4)

[Ni(H2O)6]2+ (=6)

همچنین عدد کوئوردینانسیون به ما در تشخیص شکل هندسی کمپلکس هم کمک می کند. رایج ترین عدد کوئوردینانسیون 6 و 4 است. اگر عدد کوئوردینانسیون 6 باشد، شکل هندسی 8 وجهی میشود. اگر هم 4 باشد دو حالت مسطح مربعی و یا هرمی دارد.

برگرفته از کتاب شیمی توصیفی عنصر ها.